Coraz częściej spotyka się nie tylko w terminach sądowych, ale i w życiu potocznym nazwę „Grafologia sądowa“. Dla bardzo wielu osób nazwa ta bądź nic nie mówi, bądź też daje jakieś mgliste i mało sprecyzowane lub też wręcz mylne pojęcie.

Cóż to jest zatem „grafologia sądowa“ i jaki jest jej zakres działania.

Jej punktem wyjściowym było dochodzenie i orzecznictwo sądowe, w pierwszym rzędzie przestępstw zwanych „fałszerstwem dokumentów“.

W tych wypadkach konieczne stało ńę ustalenie, czy i w jaki sposób dany dokument został sfałszowany, a następnie — kto jest sprawcą fałszerstwa. Poza tym w wielu wypadkach .zachodzi potrzeba ustalenia autora pism anonimowych, przeważnie oszczerczych. Aby zagadnienia te rozwiązać musiała powstać wiedza i specjaliści, którzy mogli by przyjść z pomocą wymiarowi sprawiedliwości. W ciągu ostatnich lat 35 rozwój „grafologii sądowej“ postępował w bardzo szybkim tempie, ustalono zasady i metody ekspertyzy pisma i dokumentów, a także ukazała się dość obszerna literatura w wielu językach. Pod to pojęcie, poza samą
ekspertyzą porównawczą pisma odrę^ cznego, podciągnięto i inne badania dokumentów jak np. ekspertyzy pisma maszynowego, druku, odcisków pieczęci, papieru, atramentów, pism ołówkowych itp. — Dla określenia zatem całej tej dziedziny, a więc nie tylko analiz porównawczych pisma, ale i badań dokumentów w ogólności użyto skrótu encyklopedycznego „grafologia sądowa“.

Na usługach „grafologii sądowej” stanęła fizyka, chemia, a nawet w pewnych wypadkach medycyna oraz najnowocześniejsze zdobycze techniczne optyki drobnowidzowej i badania w świetle promieni ultrafioletowych i podczerwonych.

W ostatnim ćwierćwieczu wiedza ta zdobyła sobie tę samą pozycję w jurydykaturze, co medycyna i chemia sądowa, a praktyka wykazała, że orzeczenia eksperta tej dziedziny mają wartość dowodową taką samą jak orzeczenia ekspertów innych gałęzi wiedzy.

Podstawową grupą ekspertyz są analizy porównawcze pisma, polegające na ustalaniu tożsamości wzgl. odmienności dwóch pism odręcznych.

Dwie zasady potwierdzone badaniami i doświadczeniami wielu specjalistów na przestrzeni co najmniej wieku stanowią kamień węgielny każdej analizy porównawczej pisma.

Pierwsza — to, że nie ma dwóch ludzi na świecie, których tzw. popularnie charaktery pisma odpowiadałyby sobie w zupełności czy to pod względem formy zewnętrznej, wymiarów geometrycznych, czy wewnętrznej struktury pisma.

Drugą z kolei jest zasada, że cechy charakterystyczne pisma danego osobnika są związane z jego nerwowym układem i są dlań specyficzne bez względu na to, czy pismo będzie kreślone normalnie, czy sztucznie, praworęcznie, czy leworęcznie, a nawet nogą lub ustami.

Jeśli teraz zestawimy te dwie zasady, wyprowadzimy wniosek, iż w piśmie każdego człowieka występują specjalne i in-dywidualne znamiona, których nie spotyka s-ę w pismach innych osobników.

Kolosalna różnorodność pism wytworzyła potrzebę podziału na szereg zasadniczych grup, a ogólną formę zewnętrzną pism w poszczególnych grupach określono jako typ pisma.

Zrozumiałe jest, że badania i ustalenia przy pismach zasadniczo różnych typów nie powimiy przedstawiać trudności dla rzeczoznawcy. Natomiast sytuacja zmienia się przy analizie pism zbliżonych typów. Im bliższe są sobie pisma w typie, tym większe narastają trudności, jak np. przy tzw. podobieństwach pism rodzinnych lub szkolnych. Długotrwałe czasami i uciążliwe badania pozwolą dopiero wyrobić sobie sąd, jakie są cechy indywidualne i różnice między takimi pismami.

Badanie było by mniej skomplikowane, gdyby człowiek przez całe swe życie we wszelkich okolicznościach pisał, mówiąc popularnie, „tak samo“, ale zmienność pisma powstaje bądź na skutek naturalnych zmian patologicznych i warunków kreślenia, bądź też celowego, sztucznego i nienaturalnego kreślenia.

Powszechnie wiadomo, że pismo zmienia się w miarę starzenia się piszącego, powstawania stanów chorobowych i urazów, zmian stanów psychicznych, a wreszcie w zależności od tego, czy pisze się piórem złym. czy dobrym, na stole, czy na kolanie, „stojąco“, szybko i niedbale lub wolno i kaligraficznie itp.

Takie zmiany w piśmie nazwiemy naturalnymi w przeciwieństwie do zmian spowodowanych sztucznie. Weźmy dla przykładu osobę piszącą anonim. Autor, nie chcąc się ujawnić, będzie starał się zamaskować właściwy mu charakter pisma, kreśląc leworęcznie, na wzór czcionek drukarskich lub też na wzór pism osób mało wprawnych w piśmie.

W dochodzeniach sądowych zjawiskiem stale spotykanym jest wypisywanie wzorów pisma przez podejrzanego o fałszerstwo czy autorstwo pism zakwestionowanych, w sposób sztuczny, gdyż podejrzany wie, że ten wzór pisma może stanowić materiał do udowodnienia mu jego winy.

Czytelnikowi nasuwa się zapewne wniosek, że skoro pismo ulega tak znacznym zmianom, spowodowanym okolicznościami naturalnymi lub sztucznie wytworzonymi, to brak będzie elementów do pozytywnej ekspertyzy i powstaje pytanie, jakie kryterium istnieje na zidentyfikowanie rękopisów.

Sprawę wyjaśnia zasada, o której wspomniałem wyżej, że cechy specyficzne autora występują w każdej formie pisma.

Znalezienie tych specyficznych znamion pisma, ustalenie ciężaru gatunkowego — jest właśnie podstawową czynnością badań porównawczych w wyniku których ekspert urabia swoją opinię.