Badania porównawcze polegają na zbadaniu wszystkich elementów, które tworzą pismo i wpływają na jego formę.
Technicznie ekspertyza bywa wykonywana w ten sposób, że bada się kolejno następujące elementy form i ruchów:
1) ogólną formę pisma (arkadową, gir-landową itp.), 2) położenie pisma (kąt pisma), 3) wysokość pisma, 4) naciskowość (cieniowanie), 5) wiązania liter, 6) częstotliwość przerw pisma i odstępów, i ich umiejscowienie itp.
Na podstawie badania tych cech pierwszego rzędu można już urobić sobie zarys opinii co do tożsamości pisma.
Następnie przechodzi się do badania szczególnych cech pisma oraz jego osobliwości lub cech specyficznych, których zbadanie będzie miało decydujący wpływ na opinię. Przyczyną tego jest fakt, że nie gdzie indziej, a tu należy doszukiwać się tych właśnie cech charakterystycznych, o których wspomniałem, że są jakby „wrodzone“ autorowi a więc kreślone podświadomie, wskutek czego całkowite wyzbycie się ich w piśmie, kreślonym choćby wybitnie sztucznie — jest teoretycznie niemożliwe.
Te cechy specyficzne przejawiają się również w elementach anormalnie kreślonych, dodatkowych, niepotrzebnych, czasem niezmiernie rzadkich, a przede wszystkim w budowie poszczególnych liter (grafiźmie liter).
Budowa liter w piśmie codziennym odbiega w bardzo dużym stopniu od standardowych form kaligraficznych. Piszący wyraża indywidualizm swego pisma w pierwszym rzędzie w specyficznych ogólnych formach budowy liter, a przede wszystkim w oryginalnym zestawieniu ich elementów. Łatwo to zaobserwować, zwłaszcza w grafiźmie liter wchodzących w skład podpisu, gdzie szczególnie się uwypukla oryginalność budowy liter.
Ponieważ całość pisma jest kombinacją literową —- znamienne są zatem i łączenia liter w grupy, z których częściej spotykane jak: cz, dz, rz, sz, szcz — są w wielu wypadkach kreślone w formie jakby stenograficznych skrótów. Dalej—niezmiernie ważna jest analiza budowy tych samych liter w zależności od ich umiejscowienia np. posiadają inną formę na początku wyrazu, a inną w środku lub na końcu.
Indywidualizm piszącego występuje również we wzajemnym stosunku części liter, stanowiącym bardzo swoistą cechę piszącego, której naśladowanie jest rzeczą niezmiernie trudną.
System powyżej opisanej analizy stosuje się przy badaniach metodą graficzno – porównawczą, uznaną za najbardziej pewną.
Istnieje wprawdzie i inna metoda t.zw. grafometryczna, którą nieliczni jej zwolennicy starają się postawić na płaszczyźnie matematycznego objektywizmu.
Metoda ta polega na dokonywaniu pomiarów pisma, a mianowicie: stosunku wysokości liter krótkich do długich, stosunku kątów nachylenia liter, stosunku rozpiętości itp., na kwestionowanym piśmie (dowodzie rzeczowym) i materiale porównawczym. Na podstawie otrzymanych przez pomiary wartości oblicza się wzajemny stosunek oraz procentowość zjawiska i na tej zasadzie ustala się opinię.
Ta metoda badań wymaga obszernego materiału tak dowodowego jak i porównawczego i w nie wielu sprawach daje się zastosować przy badaniach pisma odręcznego, gdyż np. przy badaniu zakwestionowanego podpisu, który byłby naśladownictwem podpisu autentycznego, musiałaby ona doprowadzić do wręcz błędnej opinii. Jasne bowiem jest, że przy wiernym naśladownictwie, a tym bardziej już przy fałszerstwie przez przerysowanie, pomiary podpisu podrobionego i autentycznego dałyby te same wyniki.
Metoda badań grafometrycznych ma natomiast pełne zastosowanie przy analizach porównawczych pism maszynowych.
Przejdźmy teraz do pisma maszynowego.
Bardzo często zachodzi potrzeba ustalenia, czy tekst maszynowy został wypisany na odnośnej maszynie. W takich wypadkach analizę porównawczą pism maszynowych dokonuje się przez kolejne ustalenia:
1) czy pisma są tego samego rodzaju wzgl. typu maszyny,
2) jeśli tak, czy zgadzają się pomiary gra-fometryczne czcionek oraz ich rozstawienia,
3) czy i jakie są cechy indywidualne i uszkodzenia w tych pismach maszynowych.
W miarę zużycia maszyny do pisania powstają różne uszkodzenia np. odpryski części czcionek, większe „wyrobienie“ niektórych czcionek, odchylenia od osi pionowej, wzniesienia lub opadania czcionek względem :si poziomej, a te cechy stanowią „indywidualności“ danej maszyny. Posiadają je nawet maszyny zupełnie nowe, a to dlatego, że aczkolwiek produkcja ich odbywa się mechanicznie, to jednak „strojenie“ maszyny czyli osadzenie czcionek (segmentu) i ich regulowanie dokonuje się ręcznie, wzajemne więc położenie czcionek dwóch seryjnych maszyn nigdy nie będzie takie same.
Przejdźmy teraz do dalszego działu ekspertyz z zakresu „grafologii sądowej“, a mianowicie fałszerstwa dokumentów.
W praktyce spotyka się fałszerstwa wykonane w mistrzowski sposób, od druku począwszy, często na podpisach kończąc. Mimo jednak bardzo dobrych fałszerstw, ustalenie ich przy odpowiedniej aparaturze nie nastręcza większych trudności, gdyż przy podrobieniu jakiegoś dokumentu zawsze pozostaną pewne cechy charakterystyczne fałszerstwa, które przy szczegółowej ekspertyzie wyjdą na jaw.
Często spotyka się fałszerstwo dokumentów dokonane przy zastosowaniu jednego lub kilku z niżej podanych sposobów, a mianowicie:
1) całkowite lub częściowe usunięcie treści,
2) częściowe usunięcie tekstu pierwotnego i zastąpienie go nowym,
3) dodatkowe dopisanie poszczególnych wyrazów lub zdań,
4) dodanie elementów literowych i części cyfrowych,
5) fałszerstw podpisów,
6) fałszerstw pieczęci.
Ustalenie tego rodzaju fałszerstw nie przedstawia żadnych trudności przy badaniach laboratoryjnych.