Kultura i sztuka

W pracowni rzeźbiarskiej

Podobnie przedstawia się sprawa z odkuwaniem i rzeźbieniem w drzewie, czyli snycerstwem. Inne tworzywo powoduje inne kłopoty. Drzewo trzeba należycie wysuszyć, by potem nieoczekiwanie nie pękało i przyciąć kloc odpowiednich rozmiarów. Sprawa jest o tyle łatwiejsza niż z kamieniem, że drzewo można, a czasem należy ciąć na mniejsze kloce czy bale a potem sklejać w jedną bryłę (tak się robi przy wszystkich większych rzeźbach). Można też dokleić miejsce popsute w pracy lub uszkodzone, np. sęk.

Dłuta do drzewa są wyrabiane z wysoko wartościowej, specjalnie hartowanej stali i precyzyjnie ostrzone. Kamień pod uderzeniem pęka lub kruszy się kawałkami. Drzewo natomiast ścina się wiórami. Odchodzi tylko tyle ile zagarnie dłuto. Dlatego też wielkości i kształty dłut do drzewa są bardziej zróżnicowane niż w dłutach kamieniarskich. Zasadniczo rozróżniamy: półokrągło wgłębione, od lekko zagiętych ku środkowi do zupełnie podkówkowatych w przekroju; płaskie o różnej szerokości ostrza, a także załamane pod pewnym kątem. Kując, pobiją się dłuto babą drewnianą, taką samą jakiej używa się do kamienia. Przy wykańczaniu wystarczają pchnięcia ręką. W Polsce najczęściej używa się do rzeźby drzewa lipy, gruszy, dębu, jesionu i grabu. Twarde gatunki są cenniejsze i dają łatwiejsze efekty. Tak np. poszukiwanym i kosztownym materiałem jest nasz dąb czarny.

Czemu przypisać ciemny kolor drzewa?

Nie chodzi tu o gatunek. Zdarza się natomiast, że w rzekach czy stawach leżą od setek lat obalone pnie drzew, które dostały się
tam różnymi drogami. Otóż dęby nie tylko nie butwieją w wodzie, lecz jakby hartują się i nabierają czarnej barwy. Rzeźby w drzewie po skończeniu zazwyczaj lekko się impregnuje, czyli nasyca czynnikami ochronnymi jak pokost. Często też maluje się (polichromia) czy nawet pokrywa płatkami metalu, jak to widzimy w wielu barokowych kościołach. Rzeźba w drzewie jest szczególnie miłą ozdobą wnętrza, lecz często spotyka się także na zewnątrz architektury np-w naszym budownictwie wiejskim.

Oprócz wymienionych już materiałów, do rzeźby używa się jeszcze glinki ceramicznej, wypalanej tak jak wszystkie wyroby garncarskie. Ze zwykłej glinki powstają tzw. terrakoty o ciepło – czerwonych odcieniach, z gatunków bardziej szlachetnych — fajanse i porcelany. Piękne efekty dają fajanse polewane, tzw. majoliki. Glazury stosuje się z powodzeniem na zwykłej glince, wprowadzając przez to barwę do rzeźby. Ceramika rzeźbiarska — to przeważnie drobne figurki do wnętrz mieszkalnych, kafle, czasem płyty i okładziny do architektury. Specjalne urządzenia potrzebne do wypalania gliny, inny zakres techniki i wiedzy teoretycznej (chemia), w związku z tym pewna swoista forma artystyczna sprawiają, że ceramika stanowi oddzielny dział rzeźby. Są artyści specjalizujący się tylko w tym kierunku.

Do rzeźby zalicza się także wyroby kute w metalu. Są to przeważnie naczynia-puchary, tace, drobne ozdoby lub fragmenty przy architekturze np. kraty do bram lub ogrodzenia, czasem także rzeźby lub płaskorzeźby. Przedmioty te wykuwa się młoteczkami i puncynami z blachy lub sztabek żelaza, nagrzewając miejscami dla lepszej ciąg-liwości.

Tak więc rzeźba rodzi się w glinie i gipsie, a wychodzi w świat w ostatecznej swej postaci wykonana w którymś z opisanych materiałów szlachetnych. Na całkowitym wykonaniu jednej niewielkiej figurki schodzą tygodnie i miesiące, a cóż dopiero mówić o pomniku, na który bez przesady trzeba kilku lat pracy. Artysta przedtem jeszcze nim może samodzielnie tworzyć, musi przejść długie lata studiów, obserwacji natury, rysunku, anatomii, historii sztuki, a głównie i przede wszystkim musi sam nad sobą i swoją sztuką intensywnie pracować, przechodząc wiele mniej czy więcej udanych prób. Poza tym, rzeźbiarz musi orientować się w zagadnieniach architektury i urbanistyki, jeśli ma brać udział w szerokich planach dzisiejszego budownictwa. Studia artystyczne kończą się z końcem życia. Szkoła, to tylko początek, elementarz.

Każdy rzeźbiarz powinien posiadać pracownię na parterze z górnobocznym, północnym oknem odpowiedniej wysokości, gdyż praca jego wymaga właściwego światła, przestrzeni i spokoju. Do tego trzeba dodać pomieszczenie na odlewy w gipsie, miejsce do kucia i teren przy pracowni, gdzie mógłby kontrolować bryłę rzeźbiarską w pełnym świetle. Sztuka rzeźbiarska, to kwestia nie tylko kilku jednostek twórczych, ale zagadnienie nader ważne w życiu społeczeństwa i w historii kultury narodu.