Opisane fakty mają ogromne znaczenie dla systemów wychowawczych, dla organizacji pracy, a tym samym dla życia ludzkiego w ogóle. Dla istoty stojącej najwyżej w hierarchii świata zwierzęcego, człowieka, który jest jednostką nie tylko biologiczną, ale przede wszystkim społeczną, środowisko społeczne i działalność społeczna stanowią decydujące czynniki w życiu. Odkrycia Pawłowa i prace jego uczniów pomagają zrozumieć, w jaki sposób czynniki moralne przetwarzają się w fizycznym życiu organizmu.

Może wydać się nieprawdopodobne, że jeden człowiek w ciągu swego życia opracował tak wielką ilość zagadnień naukowych. Mimo swego geniuszu Pawłow nie mógłby objąć tak ogromnego kręgu problemów, gdyby był uczonym-samotnikiem. Ale Pawłow był przede wszystkim kierownikiem wielkiego zespołu twórczego pracowników naukowych.

Przyciągani światłem geniuszu Pawłowa i kierowani pragnieniem rozwijania nauki, młodzi uczeni ze wszystkich krańców ZSRR przybywali do pracowni Pawłowa. Pawłow był duszą wielkiego zespołu naukowego. Umiał zorganizować robotę tak, aby wszystko najlepsze, co posiadali jego współpracownicy, było skierowane dla osiągnięcia wspólnego celu.

Iwan Pawłow — to ojciec radzieckiej fizjologii, jej „pierwszy marszałek“. Tylko w ustroju socjalistycznym Związku Radzieckiego nauka Pawłowa mogła wydać tak bogate plony. W r. 1921, w najcięższe dni po zakończeniu wojny domowej, kiedy liczono się z każdym gramem chleba, metalu, opału, Lenin podpisał specjalne postanowienie Rady Komisarzy Ludowych o wszechstronnej pomocy w pracy dla laboratorium Pawłowa. Wiadomo też, jak wielką pomoc i zainteresowanie dla rozwoju nauki okazuje zawsze Stalin. Przed rewolucją udało się Pawłowowi zbudować jedno laboratorium, i to dzięki prywatnej filantropii; władze radzieckie zaś zorganizowały w Kołtuszach pod Leningradem (obecnie Pawłowo) całe miasteczko naukowe — „stolicę odruchów warunkowych“ — zbudowane i zaopatrzone wg ostatniego słowa nauki i techniki. „Naukę w naszej ojczyźnie popiera się szczodrze, w najwyższym stopniu szczodrze. My, kierownicy instytucji naukowych, jesteśmy wprost w trwodze i niepokoju o to, czy będziemy w stanie wynagrodzić pracą te środki, które na nas łoży „rząd“ — powiedział Pawłow uczestnikom XV Międzynarodowego Kongresu Fizjologów.

Dzięki pracom Pawłowa i jego uczniów fizjologia radziecka wyprzedziła o wiele naukę innych krajów. Na XV Międzynarodowym Kongresie Fizjologów, który odbył się w 1935 r. w Leningradzie, Pawłów został przez wszystkich uznany za „patriarchę fizjologów świata“. Próby, usiłujące zaprzeczyć pierwszeństwa nauce rosyjskiej w tej ważnej dziedzinie, wywołują słuszne oburzenie opinii radzieckiej.

Jest i taka grupa „krytyków“, którzy przyznając pierwszeństwo odkryciom Pawłowa usiłują obalić słuszność jego teorii, twierdząc, że nie mogą nas one w żaden sposób doprowadzić do poznania czynności psychicznych, że wszystko, co psychiczne, jest jakoby w ogóle niepoznawalne. Te protesty nie są nowe. W ciągu swego rozwoju nauka Pawłowa przebijała sobie stale drogę, walcząc zażarcie z idealizmem. Duch teorii Pawłowa jest głęboko rewolucyjny, obala zasadnicze podpory wszelkiego idealizmu.

Z tego powodu tak zaciekle, lecz bezskutecznie atakują Pawłowa reakcjoniści wszystkich maści. Nienawidzą oni Pawłowa także za to, że był wielkim patriotą rosyjskim. Kochał gorąco naród rosyjski i oddał wszystkie wysiłki swojego geniuszu na jego służbę. W ciężkie dla Związku Radzieckiego dni, kiedy amerykańscy kapitaliści proponowali mu wszelkie dobrodziejstwa za Oceanem, odrzucił z pogardą ich propozycje.

„Cokolwiek robię, zawsze uświadamiam sobie, że służę ojczyźnie, na ile pozwalaią mi siły“ — pisał Pawłow w 1935 r. „W mojej ojczyźnie dokonuje się teraz wielka przebudowa społeczna. Zniesiona jest przepaść między bogatymi i biednymi. Cbciałbym dożyć jeszcze tej chwili, kiedy będę mógł zobaczyć końcowe wyniki tej przebudowy społecznej“.

Iwan Pawłow szczerze i do końca życia podtrzymywał bohaterskie wysiłki swego narodu dla zbudowania nowego ładu. W mowie, wygłoszonej na otwarcie XV Międzynarodowego Kongresu Fizjologów, Pawłow z gniewem zdemaskował faszystowskich agresorów, przygotowujących nową wojnę „Jestem szczęśliwy, że rząd mojej potężnej ojczyzny, walcząc o pokój, pierwszy w historii ogłosił hasło: „ni piędzi cudzej ziemi“ — powiedział Pawłow.

Godny podziwu był także stosunek Pawłowa do nauki radzieckiej. „Dawnie; nauka była oderwana od życia, oddalona od narrodu, teraz widzę zupełnie coś innego: naukę szanuje i ceni cały naród — jest to zasługa rządu, stojącego na czele mojego państwa“ — powiedział Pawłow w odpowiedzi na powitanie, jakie mu zgotowano podczas odwiedzin w rodzinnym mieście Riazaniu w 1935 r.

Wielki uczony Pawłow, który zapoczątkował nową epokę w nauce, do końca życia nie przestał snuć nowych planów pracy. Zdawało mu się, że jeszcze za mało dokonał.

„Pamiętajcie — pisał w liście do młodzieży radzieckiej — że nauka wymaga od człowieka całego jego życia. Wielkiej namiętności i ogromnego wysiłku wymaga nauka od człowieka. I gdyby nawet każdy z was miał dwa życia, to i tego by wam nie starczyło… Postarajcie się usprawiedliwić to wielkie zaufanie i nadzieje, które pokłada w nauce radziecka ojczyzna“.

Te gorące słowa, zwrócone do młodzieży, były jakby testamentem wielkiego uczonego.

27 lutego 1936 r.. umarł Iwan Pawłów, ale zostały jego idee naukowe. Jasne, materialistycznie uzasadnione teorie Pawłowa o prawach działania mózgu mają już w tej chwili i będą miały w przyszłości ogromne znaczenie dla formowania światopoglądu obecnego i przyszłych pokoleń.