Medycyna i biologia

Co to jest grypa?

Każdą niezbyt długotrwałą chorobę, w której występuje ogólne złe samopoczucie, nieżyt górnych dróg oddechowych, bóle głowy i mięśni, a której nie da się zaliczyć do innych chorób zakaźnych, określa się popularnie jako „grypę“. Już dawno skarżyli się lekarze, ze nazwa ta jest workiem, do którego wrzuca się najrozmaitsze sprawy chorobowe. Początek wielu chorób zakaźnych jest niewyraźny i niejasny; często lekarz, nie chcąc straszyć chorego, rozpoznaje „grypę“. Jeżeli istotnie była to grypa, po kilku dniach wszystko przeważnie będzie w porządku; jeżeli istniała inna choroba, dalszy przebieg wyjaśni istotny stan rzeczy. Istnieje więc „prawdziwa grypa“ obok imitujących ją schorzeń, obok „grypowego“ początku innych chorób zakaźnych. Zajmiemy się tutaj tą grypą prawdziwą, chorobą o występowaniu nagminnym (epidemicznym). Nosi ona wobec tego nazwę grypy nagminnej. Inna, bardzo często stosowana nazwa dla tej kategorii grypy, to influenca. W dalszym ciągu pracy niniejszej będę używał tej nazwy. Choroba ta występuje w postaci większych lub mniejszych epidemii.
Influenca była znana już bardzo dawno. Trudno obecnie mieć pewność, czy epidemia opisywana w Iliadzie lub też ta, która dotknęła wojska Karola Wielkiego w roku 786 podczas ich powrotu z Italii, była influencą. To samo tyczy się innych opisów starożytnych (np. u Hipokratesa i Diodo-ra) i średniowiecznych. Pierwsza epidemia, której opis nie pozostawia wątpliwości, że była to istotnie influenca, wystąpiła w roku 1510. Rozpoczęła się na wyspie Malcie, skąd przeszła do Italii, Hiszpanii, Francji południowej, by wreszcie rozszerzyć się po całej Europie. Również w r. 1557 wystąpiła influenca w całej Europie; we Francji i Holandii przechorowali na nią prawie wszyscy mieszkańcy, W roku 1562 epidemia influency szalała na Wyspach Brytyjskich. Oto jak współczesny świadek opisuje chorobę królowej Marii Stuart w Edynburgu:

„…natychmiast po przybyciu tu Królowej, poznała ona nową chorobę, która jest pospolita w tym mieście, a zwana jest Nową Znajomością, która to choroba przeszła przez cały jej dwór, nie oszczędzając ani lordów, ani dam dworu, ani też panien dworskich, niezależnie od tego, czy francuskie, czy angielskie. Jest to plaga w głowach i zbolałość w żołądkach, z dużym kaszlem, który pozostaje u jednych przez czas dłuższy, u innych przez krótszy, w zależności od tego, jakie znajduje odpowiednie do natury choroby ciała. Królowa przeleżała w łóżku sześć dni. Nie było widać oznak niebezpieczeństwa u niej ani też nie umierało wielu na tę chorobę, z wyjątkiem ludzi starych.“

Opis ten sprzed blisko 400 lat jest tak podobny do obecnie istniejącej influency, że przyjąć musimy bardzo znaczne utrwalenie cech tej choroby w ciągu stuleci. Opisywane poprzednio epidemie występowały w wielu krajach, choroba wędrowała z jednego do drugiego, ogarniając stopniowo prawie całą Europę. Z biegiem lat i coraz lepszego poznawania reszty świata, z udoskonaleniem komunikacji między różnymi kontynentami, historia influency z europejskiej przekształca się w światową. Takie olbrzymie epidemie, ofiarą których pada prawie cały świat, noszą nazwę pandemii. Zwykłe epidemie, o znacznie mniejszym zasięgu i mniejszej ilości przypadków, występują częściej od wielkich pandemii. Wracając do naszego przeglądu historycznego, wspomnieć należy o pandemii w Europie z r. 1593, epidemii z r. 1626, która wystąpiła w państwach południowo-europejskich, w r. 1647 w Ameryce Północnej, w 1657—8 w Anglii, gdzie następnie nowe ogniska powstały w latach 1675 (skąd przerzuciła się do Niemiec, Austrii i Węgier), 1688 i 1693 (do północnej Francji i Holandii). W latach 1709 i 1712 influenca panuje w większości krajów Europy. W latach 1729—37 szaleje wielka pandemia influency w Europie i Ameryce. Rozpoczęła się ona w Rosji na wiosnę r. 1729 i przeszła falami, przez kraje Europy, a później Ameryki. Nie jest pewne, czy była to jedna pandemia, czy też szereg pandemii i epidemii, powstałych z ognisk niezależnych. Choroba była tak częsta, że zasłużyła na miano „modnej choroby“. Następne epidemie wystąpiły w latach 1742—3, 1757—8, 1761—2, 1767, 1775, 1779—80, 1788—90 i, 1798—1803. W wieku XVII powstały też do dziś utrzymujące się nazwy grypy (la grippe we Francji) i influency (w Anglii). Uprzednio choroba ta była nazywana w sposób najbardziej rozmaity: jako Catarrhus epide-micus — katar nagminny, Tussis epidémica — kaszel epidemiczny, Cephalalgia contagiosa — zakaźny ból głowy, Fehris catarrhalis — gorączka nieżytowa i wiele innych. Ciekawe były też pewne nazwy ludowe. Tak np. influencę z czasów wielkiej pandemii roku 1580 Włosi nazywali Male della Zueca, w skróceniu Mazuchi (choroba dyniowa), Francuzi Coqueluche (a więc podobnie jak inną zupełnie sprawę chorobową, koklusz czyli krztusiec), Niemcy Schafhusten (kaszel owczy), Ziep Pipi, Huhnerweh (kurze bóle) itp. Jak widać z przytoczonego wyżej urywka z czasów epidemii w Szkocji z tegoż wieku XVI, influenca była tam znana jako „nowa znajomość“ (New acquaintance). Zresztą w ciągu wieków nazw tych nabrało się bardzo wiele i nie ma możności ani potrzeby wszystkich tutaj przytaczać.