Medycyna i biologia

Co to jest grypa?

W wieku XIX wielka pandemia w latach 1830— 33 rozszerzyła się z Chin na cały prawie świat. Już w r. 1836 powstała nowa pandemia, w latach 1846—48 następna. Epidemie o mniejszym zasięgu stwierdzano w latach 1850—51, 1855, 1857—78, 1874—5. Największa z dotychczas opisywanych pandemii rozpoczęła się w r. 1889 W trzech falach zalała ona świat, trwając do r. 1892, a być może jeszcze i epidemię z r. 1893—4 należałoby zapisać na jej rachunek. Pandemia ta 'była szczególnie ważna z tego powodu, że w czasie jej trwania chorobę tę przebadano nadzwyczaj dokładnie. Słynnemu bakteriologowi Ryszardowi Pfeifferowi udało się z przypadków chorobowych wyhodować bakterie, które uważał on za zarazki grypy. Nazwał je Bacillus influenzae. Pałeczka Pfeiffera jednakże nie jest zarazkiem, wywołującym influencę, lecz tylko zakażenie wtórne w jej przebiegu. Może też powodować zupełnie samodzielne, niezależne od influency schorzenia.

W większości pandemii i epidemii, opisywanych do czasu I wojny światowej, śmiertelność była bardzo nieznaczna. Z wyjątkową natomiast srogością szalała influenca pandemiczna, znana jako „hiszpanka“ albo „grypa hiszpańska“ w latach 1918—20. Nazwa jej była przypadkowa, gdyż pandemia bynajmniej nie rozpoczęła się w Hiszpanii. Ogniska epidemiczne powstawały z niezwykłą szybkością, przenosząc się wzdłuż linii komunikacyjnych. Po zawleczeniu zarazy w krótkim czasie chorowało na nią mnóstwo ludzi. Przebieg choroby był różny. Obok przypadków lekkich, znanych z poprzednich epidemii i pandemii, występowały przypadki bardzo ciężkie, często kończące się śmiercią. Toteż śmiertelność ogólna była bardzo duża. 20.000.000 ludzi zmarło na hiszpankę, a więc o wiele więcej, aniżeli wynosiły wszystkie straty w ludziach, spowodowane przez I wojnę światową. Gdzie powstało pierwsze ognisko „hiszpanki“, dokładnie nie wiadomo. Jest możliwe, że jakiś związek z powstaniem pandemii miało przybycie wojsk amerykańskich do Francji w latach 1917—18. Pierwsze przypadki zachorowań stwierdzono u Amerykanów w okolicy Brest i Bordeaux. Później szeroko rozpowszechniły się przypadki influency wśród żołnierzy angielskich we Francji, skąd choroba ta zapewne przeszła do Anglii wraz z powracającymi do domu żołnierzami. W końcu kwietnia r. 1918 epidemia influency szalała w Paryżu, jednocześnie została zawleczona do Włoch. Z wielką szybkością zaraza szerzy się dalej. W maju tegoż roku epidemia panuje w Hiszpanii, Portugalii i Grecji; w końcu czerwca — w Anglii i Szwajcarii, w lipcu i sierpniu — w Niemczech, Holandii, krajach skandynawskich i w Polsce. Ta pierwsza fala pandemii charakteryzowała się dużą zapadalnością, ale niewielką śmiertelnością. Po kilkumiesięcznej przerwie wystąpiła o wiele groźniejsza druga fala. W październiku śmiertelność osiągnęła rozmiary szczytowe. Początkowo stwierdzono tę bardzo zjadliwą postać influency na zachodnim wybrzeżu Afryki, w Sierra Leone, w końcu sierpnia 1918. Stamtąd rozszerzyła się ona na całe zachodnie wybrzeże Afryki. Jest prawdopodobne, że wzmożenie zjadliwości influency w Europie powstało niezależnie od fali afrykańskiej, w okolicach portu Brest, do którego masami przybywali Amerykanie. Stamtąd też zapewne ta ciężka postać grypy przedostała się do Ameryki. Ta „reemigracja“ nastąpiła we wrześniu, gdy zanotowano pierwsze ciężkie przypadki również w wielkim mieście portowym Bostonie. Z Brestu i z Bostonu fala zachorowań szybko przeniosła się do innych krajów: do reszty Europy i Ameryki, do Australii, Azji i większości wysp oceanicznych. W Europie październik był miesiącem największego natężenia śmiertelności na influencę. Z ogniska w Sierra Leone fala rozeszła się po reszcie Afryki. Stosunki w Azji nie były zupełnie jasne. W Australii zarządzono ścisłą kwarantannę dla załóg wszystkich statków, na których były przypadki grypowe.

Dzięki temu udało się powstrzymać zawleczenie influency do Australii przez cały rok 1918. Jednak na początku r. 1919 zarządzenia kwarantannowe załamały się i już w styczniu tego roku wybuchła epidemia w Melbourne. Epidemia w Australii trwała do sierpnia 1919, ilość przypadków śmiertelnych była bardzo duża.

W ten sposób opisane zostało dość szeroko wędrowanie pandemii „hiszpanki“ po kuli ziemskiej, jej wybuchowe narastanie, jej szybkie przenoszenie się z miejsca na miejsce, wreszcie występowanie w postaci fal o nieco odmiennych cechach chorobowych. Oszczędzone zostały jedynie izolowane wyspy, jak wyspa Świetej Heleny, Nowe Hebrydy, Nowa Gwinea, Wyspy Salomona i niektóre inne.

Przerwy między pandemiami na przestrzeni wieków występują w sposób dość nieregularny. Ostatnio wynosiły one 30—40 lat. Były więc podstawy do przypuszczania, że obecnie wkraczać możemy w okres. kiedy powstać ma nowa pandemia influency. Na szczęście ostatnio obserwowana fala influency, która wystąpiła w Europie Zachodniej i Południowej, a w sposób łagodny dotarła i do nas, miała cechy nie ciężkiej pandemii, ale raczej łagodnej epidemii. Pandemie przeważnie występują w postaci trzech fal. Fala pierwsza jest najłagodniejsza, chociaż zapadalność jest bardzo wielka. W każdej miejscowości epidemia trwa krótko, kilka tygodni. Fala druga ma również zasięg masowy, ale jest znacznie bardziej niebezpieczna. Umiera o wiele większa ilość chorych. Przyczyną tego są częste powikłania płucne, częściowo spowodowane przez zakażenie pałeczką Pfeiffera, częściowo zaś przez inne zarazki (paciorkowce, gronkowce, dwoinki zapalenia płuc itp.).