Fizyka

Co zrobić z wagą?

Te wagi lub podobnie do nich ukształtowane ciała zaeizęto stosować do napędu mechanizmów (np. zegarków).

Wtedy powstało czwarte znaczenie wyrazu waga: siła, z jaką napędowa „waga“ naciska na swą podstawę, ciągnie linkę, na której jest zawieszona „waga“, itp. Stąd waga = ciężar.

Piąte znaczenie waga = wynik ważenia, a więc przede wszystkim: masa. Szóste znaczenie tego wyrazu jest już całkowicie przenośne, jak np. w wyrażeniach: „przywiązywać wagę do słów“, „waga spostrzeżeń“.

W art. 14 dekretu o miarach czytamy: „…do mierzenia… masy (w mowie potocznej zwanej wagą)…“. W Słowniku Języka Polskiego Karłowicza, Kryńskiego i Niedźwiedzkiego przytoczono 23 znaczenia wyrazu waga.

Szeroki ogół zna masę w innych znaczeniach (np. pralinkową, asfaltową, plastyczną, upadłości, szerokie masy ludności itd.).

Natomiast może tylko parę (optymiści powiedzą: kilka) osób na sto wie o tym, że masa ma również znaczenie wielkości fizycznej.

Wielu ludzi wykształconych, zwłaszcza chemicy i przedstawiciele niektórych innych zawodów, mogą nie mieć w swym własnym zakresie działania do czynienia z siłą nacisku na podstawę (z siłą ciężkości); używają jednak nieraz w swych wypowiedziach wyrazu waga lub ciężar; rzadko chyba narażają przez to swych czytelników na nieporozumienia.

Część osób orientuje się, że w większości wypadków to „niestaranne“ wysłowienie niekoniecznie należy kłaść na karb nieroz-różniania pojęć masy i ciężaru, bo pomijając różnice w przyśpieszeniu siły ciężkości, każdej ilości ciała odpowiada określony ciężar. Proporcjonalność masy ciała i jego ciężaru czyni z ciężaru wprawdzie nie najlepszą — lecz rzadko chyba w życiu codziennym prowadzącą do nieporozumienia skalę porównawczą do wyznaczania ilości towaru.

Liczbowa równość masy ciała wyrażona w kg i jego ciężaru wyrażonego w kG, z przybliżeniem wystarczającym do obliczeń technicznych, sprawia, że ciężar (waga) pozostaje wciąż jeszcze reprezentantem masy w umysłach bardzo wielu łudzi na świecie.

Niewyróżnianie słowne masy i ciężaru a tym bardziej pomieszanie pojęć o masie i ciężarze utrudniałoby lub uniemożliwiałoby w fizyce, technice jak również w innych działach wiedzy o świecie rozwiązywanie wielu zagadnień.

Masa, objętość normalna, ciężar normalny i „liczba“ (np. cząsteczek, molów).są najważniejszymi miarami ilości materii. Z „liczby“ korzysta czasem chemia w, niektórych specjalnych rozważaniach nśukowyeh.

Jeśli poznaliśmy, że przez ważenie na wadze dźwigniowej można bardzo wygodnie i niedwuznacznie wyznaczyć masę ciała, to dobrze jest zdawać sobie sprawę, że masa nie jest tą jedyną wielkością, której wyznaczenie jest zawsze celem korzystania z wagi. Można nawet stanąć na stanowisku, że pierwotną
ideą ważenia jest już samo porównywanie ciężarów. Ze zrównoważenia na wadze sił ciężkości wnioskujemy dopiero o równości mas. Równym bowiem ciężarom muszą odpowiadać równe masy. Rzeczywisty „lokalny“ ciężar przy tym nie jest brany pod uwagę.

Czasem jednak samo wyznaczenie ciężaru jako siły jest już ostatecznym celem pomiaru na wadze. Dotyczy to wag do ważenia samolotów, do mierzenia nacisku kół pojazdów itp. Teoretycznie rzecz biorąc, ma to chyba także miejsce przy ustalaniu opłat za przewóz bagażu w towarowym ruchu kolejowym jak również przy pobieraniu opłat za przesyłki i listy na poczcie.

W językach obcych mamy: „masa“ i „wieś“, „masse“ i „p.oids“, „Masse“ i „Gewicht“, „mass“ i „weight“.

Języki te nie mają jednak odpowiednika dla polskiego wyrazu „waga“, używanego u nas w szeregu swoistych znaczeń, a oprócz nich jeszcze w potrójnym znaczeniu: masy, ciężaru i wyniku ważenia. Dwa z tych pojęć dotyczą wielkości fizycznych, a trzecie -— miary.

W mowie potocznej, w wydawnictwach raczej popularnych, w dziełach nie mających pretensji do ścisłości naukowej, jak utwory literackie, gazety, kalendarze itp., powszechnie i od dawna spotykamy się z „wagą“ w tym potrójnym znaczeniu.

W słownictwie naukowym wyrazy wieloznaczne nie są pożądane. Toteż większość autorów dzieł nawet popularnych uważa wyraz „waga“ za skompromitowany swą wieloznacznością i zaleca nie używać go dla określenia masy, ciężaru, lub wyniku ważenia, a jedynie w znaczeniu przyrządu mierniczego. W ten sposób unikniemy chyba kłopotów ze słowem „waga“.